Masa untuk Tamatkan ‘Penjajahan Sisa’ Melalui Perjanjian Plastik Global

Negara maju perlu berhenti mengeksport sampah plastik mereka ke negara Asia dengan bertopengkan “kitar semula.”

Oleh Mageswari Sangaralingam

Pengeluaran dan perdagangan sisa plastik global meningkat secara drastik sejak beberapa dekad kebelakangan ini. Sisa plastik kebanyakannya didagangkan di bawah sepanduk “kitar semula” plastik. Amalan mengeksport sisa dari negara berpendapatan tinggi ke negara berpendapatan rendah yang serba kekurangan untuk mengendalikan sisa ini adalah satu bentuk rasisme alam sekitar atau, seperti yang dikatakan oleh pemegang hak, penjajahan sisa.

Negara yang kaya dan maju seharusnya mempunyai keupayaan untuk menguruskan sisanya sendiri. Walau bagaimanapun, daripada mengurangkan pengeluaran dan melabur dalam infrastruktur bagi kitar semula, mereka memilih untuk memindahkan tanggungjawab mereka kepada negara membangun dan kekurangan sumber. Ini bukan sahaja tidak adil tetapi benar-benar satu ketidakadilan. Kebanyakan plastik yang dihasilkan adalah sekali guna dan mempunyai sedikit atau tiada nilai kitar semula. Bagaimanapun, sisa plastik ini masih boleh digunakan bagi operasi kitar semula walaupun tidak semua plastik boleh dikitar semula.

Sisa yang tidak boleh dikitar semula kerana pencemaran atau nilai rendah dianggap sisa baki, dan paling kerap dibuang secara terbuka atau dibakar di negara penerima. Apabila sisa dibakar, asap toksik menyebabkan masalah pernafasan dan penyakit lain dalam komuniti kejiranan. Memandangkan amalan sedemikian terletak di sekitar komuniti yang paling rentan; mereka paling banyak mengalami kesukaran bernafas, asma, masalah kulit, pelbagai jenis kanser dan penyakit kronik yang lain.

Di Surabaya, Indonesia, dilaporkan bahawa komuniti menggunakan sisa plastik untuk menjadi bahan bakar dapur mereka bagi membuat tauhu. Dioksin ditemui dalam telur ayam di kawasan kejiranan itu. Kos dan beban kepada kesihatan awam dan alam sekitar jauh mengatasi hasil yang kononnya diperoleh daripada amalan kitar semula yang lemah dan perdagangan sisa.

Dari awal 2018 selepas China menutup pintunya import sisa di bawah Operation National Sword, kami menyaksikan sendiri kilang kitar semula haram muncul di Malaysia, kebanyakannya oleh pelabur dari China. Kilang haram yang muncul ini beroperasi tanpa permit, menggunakan teknologi rendah dan kaedah pelupusan yang berbahaya kepada alam sekitar. Kami kini melihat pelabur dari China semakin meningkat dalam membuka kilang kitar semula kertas dan plastik di Malaysia. Kebanyakan kilang ini mempunyai insinerator di tapak untuk membakar sisa baki. Komuniti tempatan dan alam sekitar terpaksa sekali lagi menanggung beban akibat pencemaran udara toksik dan pembuangan abu, sambil menyaksikan sungai mereka tercemar.

Selain itu, terdapat satu lagi isu yang perlu kita tangani: plastik tersembunyi yang disertakan dengan bahan lain. Ini datang dalam bentuk plastik dalam import bandela kertas, plastik dalam produk elektronik dan elektrik, sisa tekstil, getah dan sisa tayar.

Sebagai tambahan kepada cabaran ini, terdapat perdagangan bahan api yang diperolehi dari sampah, yang merangkumi 30 hingga 50 peratus sisa plastik. Lebih-lebih lagi, kita mesti bergelut dengan akibat mikroplastik yang dihasilkan dalam proses kitar semula, yang akhirnya menyusup ke dalam badan air. Mikroplastik berleluasa, ditemui dalam sisa sedia ada, dan terdapat di hampir setiap sudut dunia sama ada dalam hidupan liar, di pergunungan, atau dalam tubuh kita.

Apabila negara-negara di Asia mula menolak dan berkempen menentang pembuangan sisa, kami mendapati bahawa sisa plastik hanya beralih destinasi; sisa kini dibuang di negara seperti Myanmar dan Laos. Siasatan dengan usaha sama bilik berita Lighthouse Reports dan enam rakan kongsi mendapati sebahagian daripada sisa yang dibuang di Myanmar satangnya dari Barat. Ini adalah ketidakadilan alam sekitar. Inilah sebabnya kami menggesa bagi pengharaman perdagangan sisa dan penguatkuasaan yang lebih ketat untuk membendung perdagangan haram.

Sisa plastik serta perdagangan dan pengurusannya mengancam pekerja, komuniti, ekosistem dan sempadan planet, terutamanya di negara Selatan Global. Konvensyen Basel mengenai Kawalan Pergerakan Merentasi Sempadan Sisa Berbahaya dan Pelupusannya menangani beberapa ancaman ini tetapi juga meninggalkan banyak jurang.

Konvensyen Basel mempunyai peruntukan mengenai penjanaan dan pengurangan sisa. Walau bagaimanapun, peruntukan ini semuanya adalah panduan sukarela yang gagal membendung krisis pencemaran plastik. Penekanan kekal pada kitar semula (selalunya kitar semula hiliran) dan bukannya tindakan huluan dengan pencegahan sisa di sumber, seperti piawaian yang lebih ketat mengenai pengekstrakan sumber asli dan mereka bentuk semula produk menggunakan bahan dan amalan yang mampan.

Pencegahan mestilah wajib dan mengikat bagi plastik. Ini mesti menjadi tugas utama bagi bakal instrumen antarabangsa mengenai pencemaran plastik yang juga dikenali sebagai Perjanjian Plastik Global yang sedang dirundingkan.

Walau bagaimanapun, pada rundingan Perjanjian Plastik Global, beberapa entiti, terutamanya industri plastik, melobi supaya perjanjian itu dihadkan kepada pengurusan sisa dan bukannya kawalan pengeluaran. Sesetengah negara mahu perjanjian itu memberi tumpuan kepada kitar semula dan penggunaan semula plastik, merujuknya sebagai “pusingan dalam bekalan plastik.”

Plastik dibuat dengan bahan api fosil dan beribu-ribu bahan kimia, yang kebanyakannya diketahui sangat toksik, serta beribu-ribu bahan lain yang tidak pernah dikaji dan mungkin sama bahayanya. Semua bentuk pengurusan sisa plastik membahayakan alam sekitar dan kesihatan manusia, serta melanggar hak asasi manusia.

Pembakaran plastik, sama ada dengan pembakaran terbuka atau pembakaran terkawal dalam insinerator, tanur simen, atau pirolisis, malah dalam kemudahan terkini, menjana pelepasan toksik dan karbon yang ketara serta abu berbahaya yang sarat dengan mikroplastik.

Infrastruktur kitar semula dan pengurusan sisa tidak dapat menangani jumlah plastik yang dilupuskan. Tambahan pula, kitar semula plastik tidak menangani ancaman kesihatan daripada bahan kimia dalam plastik. Kitar semula boleh menyebarkan bahan kimia toksik ini lebih jauh lagi.

Kita tidak boleh mengitar semula jalan keluar daripada krisis plastik ini. Pusingan plastik atau kemampanan adalah naratif palsu. Dunia perlu berhenti menghasilkan bahan kimia yang tidak perlu dan berbahaya, termasuk polimer plastik, dan mengurangkan pengeluaran secara keseluruhan, sambil memastikan peralihan yang adil bagi mereka yang paling rentan, seperti pemungut sisa, pekerja sisa dan mereka yang bekerja dalam rantaian nilai kitar semula.

Penjajahan sisa, sama ada dalam bentuk perdagangan sisa plastik dan plastik tersembunyi lain, mengekalkan ketidakadilan sosial dan alam sekitar. Walau bagaimanapun, menamatkan perdagangan sisa plastik tanpa mengurangkan pengeluaran plastik berkemungkinan akan mencetuskan lebih banyak lambakan, menyebabkan pencemaran toksik dan menyumbang kepada krisis iklim.

Akhirnya, perjanjian plastik yang tertumpu pada pengikatan langkah huluan sambil mewujudkan kriteria yang mengikat untuk pengurusan sisa plastik yang benar-benar selamat, dan Konvensyen Basel dengan tadbir urus dan kuasa pelaksanaan yang lebih kukuh serta semua kelemahan yang ditutup, akan menjadi kombinasi terbaik untuk menangani kemudaratan plastik dan pencemaran plastik merentasi keseluruhan kitaran hayat plastik.

Selama bertahun-tahun, Global Alliance for Incinerator Alternatives (GAIA) berada di barisan hadapan pergerakan untuk menamatkan krisis plastik, melalui perubahan dasar, pembinaan pergerakan dan penyelesaian di lapangan. Penyelesaian kami termasuk menyokong pendekatan pengurangan pertama terhadap pencemaran plastik. GAIA menyokong ahli dalam membina sistem baharu yang menggerakkan bandar daripada infrastruktur pengurusan sisa yang lapuk kepada penyelesaian berpaksikan manusia dan komuniti seperti sistem guna semula dan isi semula. Dasar dan sistem sisa sifar adalah jalan ke hadapan untuk menamatkan krisis plastik.

Menamatkan penjajahan sisa adalah pasti.

Sumber: The Diplomat (13 Mac 2024)