PENCEMARAN PLASTIK YANG BERTERUSAN

Ekosistem Terancam: Hidupan Liar, Tanah, dan Iklim Berisiko

Pencemaran plastik telah menjadi isu alam sekitar yang merebak dengan akibat yang serius terhadap hidupan liar, tanah, air tanah, dan akhirnya, perubahan iklim. Ketahanan dan penggunaan plastik yang meluas bermakna ia kekal dalam alam sekitar selama berabad-abad, menyebabkan kemudaratan pada pelbagai peringkat.

Kesan sisa plastik terhadap hidupan liar adalah mendalam dan dalam pelbagai rupa. Haiwan sering menganggap serpihan plastik sebagai makanan, yang menyebabkan kecederaan dalaman, penyumbatan, dan juga kematian. Sebagai contoh, penyu laut sering makan beg plastik, menganggapnya sebagai obor-obor. Tambahan pula, bahan kimia toksik terlarut daripada sisa plastik atau pelet plastik apabila bahan ini terurai di pantai atau di dalam air.  Haiwan marin termakan bahan kimia apabila ia salah sangka mikroplastik sebagai makanan. Kajian pada 2020 mengenai “Mikroplastik: ancaman yang semakin meningkat terhadap keselamatan makanan dan kesihatan manusia” mencatatkan ancaman besar kepada hidupan akuatik akibat penyaliran bahan kimia toksik dari mikroplastik kepada sumber makanan marin. Kajian ini juga menunjukkan bahawa pengurangan potensi populasi spesies makanan laut akibat bahan kimia dalam mikroplastik boleh mengancam ketersediaan makanan laut, terutama di kawasan yang bergantung kepada perikanan untuk makanan.

Satu lagi isu kritikal adalah haiwan yang terperangkap. Makhluk marin seperti anjing laut, ikan lumba-lumba, dan burung boleh terperangkap dalam jaring pancing yang dibuang, gegelang plastik, dan serpihan lain, yang boleh menyebabkan kecederaan, lemas, atau gangguan mobiliti.

Kerosakan fizikal ini diperburukkan lagi oleh bahan pencemar kimia yang dilepaskan oleh plastik. Plastik sering mengandungi bahan tambahan toksik seperti bisphenol A (BPA) dan ftalat, yang meresap ke dalam air dan diserap oleh hidupan marin, mengganggu sistem endokrin dan mempengaruhi pembiakan serta perkembangan hidupan ini.

Plastik juga memberi kesan mendalam kepada persekitaran daratan. Apabila sisa plastik dilupuskan secara tidak betul di darat, ia terurai dengan perlahan, melarutkan bahan kimia toksik ke dalam tanah. Bahan kimia ini, termasuk BPA dan ftalat, boleh mengubah komposisi tanah dan mengancam mikroorganisma yang penting untuk kesuburan tanah. Kehadiran mikroplastik dalam tanah juga boleh menghalang pertumbuhan tumbuhan dengan mempengaruhi pengekalan air dan ketersediaan nutrien. Apabila plastik merosot, ia boleh menyusup ke dalam sistem air bawah tanah, membawa bahan berbahaya bersamanya. Pencemaran air bawah tanah adalah satu kebimbangan besar kerana ia menjejaskan bekalan air minuman bagi manusia dan haiwan. Pelepasan bahan kimia toksik daripada plastik ke dalam air bawah tanah boleh menyebabkan masalah kesihatan yang serius, termasuk gangguan endokrin, masalah reproduktif, dan peningkatan risiko barah.

Pengeluaran, penggunaan, dan pelupusan plastik menyumbang kepada perubahan iklim dalam beberapa cara. Kebanyakan plastik diperbuat daripada bahan api fosil, dan aktiviti pengekstrakan serta pemprosesan bahan-bahan ini membebaskan sejumlah besar gas rumah hijau. Contohnya, pengeluaran polietilena, salah satu plastik yang paling biasa digunakan, melibatkan pelepasan karbon dioksida (CO₂) dan metana (CH₄), kedua-duanya merupakan gas rumah hijau yang kuat.

Tambahan lagi, apabila plastik terurai, ia berterusan mengeluarkan gas rumah hijau. Pada tahun 2018, satu pasukan penyelidik dari Universiti Hawaii mendedahkan melalui kajian mereka bahawa plastik yang terdedah kepada cahaya matahari membebaskan metana dan etilena, yang memperburukkan lagi pemanasan global. Pembakaran plastik juga membebaskan CO₂ dan bahan pencemar berbahaya lain ke atmosfera, menyumbang kepada pencemaran udara dan perubahan iklim.

Pencemaran plastik di lautan secara tidak langsung boleh menjejaskan iklim dengan mengganggu ekosistem marin yang memainkan peranan penting dalam penyerapan karbon. Organisma marin seperti plankton menyerap CO₂ semasa fotosintesis, dan apabila ia mati, ia tenggelam ke dasar laut, menyerap karbon. Pengambilan mikroplastik oleh organisma ini boleh menjejaskan kesihatan dan mengurangkan keupayaannya untuk menyerap karbon dengan efektif, dengan demikian melemahkan penampan semula jadi terhadap perubahan iklim.

Pembakaran terbuka dan pembakaran sisa plastik melepaskan dioksin dan bahan kimia toksik lain ke udara serta menghasilkan abu dan sisa berbahaya yang lazimnya dibuang atau dilupuskan, menyumbang kepada penyebaran bahan kimia yang bertoksik tinggi pada alam sekitar. Bahan tambahan plastik yang bertoksik dalam sisa pepejal boleh meresap keluar dan mencemari rantaian makanan serta saliran air di sekeliling.

Penyelesaian utama untuk menangani kesan plastik adalah mengurangkan pengeluaran dan melarang penggunaan dan penambahan bahan kimia berbahaya.

Rujukan:

An Introduction to Plastics and Toxic Chemicals | IPEN. (2022, November). IPEN (International Pollutants Elimination Network).
https://ipen.org/documents/introduction-plastics-and-toxic-chemicals

Frequently asked questions on plastics and chemicals | IPEN. (2024, March). IPEN (International Pollutants Elimination Network).
https://ipen.org/documents/frequently-asked-questions-plastics-and-chemicals

Plastics, EDCs & Health | IPEN. (2020, December). IPEN (International Pollutants Elimination Network).
https://ipen.org/documents/plastics-edcs-health

How the Plastic Pollution Resolution Relates to Chemicals and Health | IPEN. (n.d.). IPEN (International Pollutants Elimination Network).
https://ipen.org/documents/how-plastic-pollution-resolution-relates-to-chemicals-and-health

Ghost Nets: Why they endanger Marine life – Plastic Soup Foundation. (2020, May 1). Plastic Soup Foundation.
https://www.plasticsoupfoundation.org/en/plastic-problem/plastic-environment/ghost-nets/

Tribune, Z. E. C. D. (2019, January 7). Why is it so hard to decompose plastic? Columbia Daily Tribune.
https://www.columbiatribune.com/story/lifestyle/family/2019/01/07/why-is-it-so-hard/98492007/

Centre for International Environmental Law. (2022, February 1). Plastic and Climate: The Hidden Costs of a Plastic Planet – Center for International Environmental Law.
https://www.ciel.org/plasticandclimate/

Lai, O. (2024, March 4). The detrimental impacts of plastic pollution on animals. Earth.Org.
https://earth.org/plastic-pollution-animals/

Swaters. (2023, April 14). New Study Shows Plastics Release Greenhouse Gases, Contributing to Climate Change. Surfrider Foundation.
https://www.surfrider.org/news/new-study-shows-plastic-as-source-of-greenhouse-gases-potentilly-contribute